سقط جنین یکی از موضوعات بحث‌برانگیز و پیچیده در حوزه حقوقی، پزشکی و اجتماعی است که در بسیاری از جوامع با نظرات و دیدگاه‌های متفاوتی مواجه می‌شود. این موضوع نه‌تنها به مسائل حقوقی و قانونی مربوط می‌شود، بلکه با ابعاد اخلاقی، مذهبی و فرهنگی نیز در ارتباط است. قوانین سقط جنین به‌منظور تعیین شرایط، محدودیت‌ها و مجازات‌های مرتبط با این عمل شکل گرفته‌اند و هدف آن‌ها حفاظت از حقوق مادر و جنین و همچنین ترویج سلامت عمومی است.

در برخی کشورها، سقط جنین تحت شرایط خاصی مجاز است، در حالی که در دیگر کشورها، قوانین سخت‌گیرانه‌تری وجود دارد که این عمل را محدود یا حتی ممنوع می‌کند. این تفاوت‌ها به عوامل مختلفی همچون فرهنگ، مذهب، و سیاست‌های اجتماعی بستگی دارد. به‌علاوه، مسائل مربوط به حقوق زنان و انتخاب‌های شخصی آن‌ها نیز در این زمینه بسیار حائز اهمیت است.

در این مقاله، به بررسی قوانین سقط جنین در کشورهای مختلف، شرایط قانونی آن و تأثیرات اجتماعی و پزشکی این قوانین خواهیم پرداخت. همچنین، به تحلیل چالش‌ها و مناقشات مرتبط با این موضوع پرداخته و نظرات مختلف را بررسی خواهیم کرد. هدف این مقاله، افزایش آگاهی عمومی درباره قوانین سقط جنین و تأثیرات آن بر زندگی زنان و جامعه است. با شناخت بهتر از این قوانین، می‌توانیم به ترویج گفت‌وگوهای سازنده و احترام به حقوق انسانی کمک کنیم.

در کشور ایران سقط جنین ممنوع است، مگر در صورتی که ادامه بارداری مادر، به مرگ جنین یا مادر منجر شود یا مشکلات جدی برای خانواده ایجاد کند، که در این‌صورت با دستور مقام قضایی یا درخواست زوجین یا معرفی نامه پزشک معالج تا قبل از چهارماهگی، (که به باور مسلمانان، زمان اضافه شدن روح به جسم است) قابل اجراست.

با توجه به ارتباط نزدیک قانون کشور ما با فقه اسلامی، سقط جنین یا انداختن عمدی نوزاد به عنوان قتل نفس و گناه در نظر گرفته می‌شود. از منظر قانونی نیز، اگر این عمل بدون دلیل موجه و مجوز رسمی انجام شود، به عنوان جرم شناخته می‌شود. سقط جنین به معنای خارج کردن ارادی جنین از بدن مادر به گونه‌ای است که امکان حیات از او سلب گردد. در این مقاله به بررسی جرم سقط جنین و احکام مربوط به آن، شامل سقط عمدی و غیرقانونی، خواهیم پرداخت.

سقط جنین به معنای از بین بردن جنین توسط والدین است و در کشورهای مختلف با توجه به قوانین حاکم، این عمل ممکن است به عنوان جرم شناخته شود. در مواردی که شرایط پزشکی برای تولد جنین مناسب نیست، می‌توان با مجوز پزشکی اقدام به سقط جنین کرد؛ به عبارت دیگر، اگر تولد جنین با مشکلاتی مانند معلولیت همراه باشد، این کار مجاز است.

اما در شرایط عادی، سقط جنین در بسیاری از کشورها به عنوان یک جرم تلقی می‌شود. در ادامه، به بررسی این موضوع خواهیم پرداخت.

مجازات سقط جنین

بر اساس قانون مجازات اسلامی، سقط جنین از زمان شکل‌گیری نطفه قابل مجازات است و مدت زمان بارداری تأثیری در این موضوع ندارد. مقررات مربوط به سقط جنین در مواد ۴۸۷ تا ۴۹۳ و همچنین در مواد ۶۲۳ و ۶۲۴ این قانون به وضوح بیان شده است.

طبق ماده ۶۲۳، هر فردی که با ارائه دارو یا وسایل دیگر باعث سقط جنین شود، به حبس از شش ماه تا یک سال محکوم می‌شود. اگر فرد به‌طور عمدی و با آگاهی زن را راهنمایی کند تا با استفاده از دارو یا وسایل دیگر جنین خود را سقط کند، به حبس از سه تا شش ماه محکوم خواهد شد، مگر اینکه ثابت کند این اقدام برای حفظ جان مادر انجام شده است. در تمام این موارد، پرداخت دیه الزامی است.

ماده ۶۲۴ نیز تصریح می‌کند که اگر پزشک، ماما یا داروفروش اقدام به فراهم کردن وسایل سقط جنین یا همکاری در این زمینه کنند، به حبس از دو تا پنج سال محکوم خواهند شد و باید دیه را طبق قانون پرداخت کنند. این مواد نشان می‌دهد که مجازات افرادی که در زمینه پزشکی تخصص دارند، سنگین‌تر از افراد عادی است.

حکم سقط جنین در مواد قانونی دیگر (۴۸۷ تا ۴۹۳) نیز مشخص شده و بر اساس شرایط مختلف، حتی اگر مادر خود اقدام به سقط کند، پرداخت دیه الزامی است.

مجازات سقط جنین غیرقانونی

اگر جنین به‌صورت عمد و بدون مجوز قانونی سقط شود، مجازات آن پرداخت دیه است. قانون مجازات اسلامی در ماده ۷۱۶ میزان دیه را بر اساس مرحله‌ای که جنین در آن قرار دارد، تعیین کرده است:

نطفه: دوصدم دیه کامل.

عَلَقَه (خون بسته شده): چهارصدم دیه کامل.

مُضغه (پاره گوشت): شش‌صدم دیه کامل.

استخوان (بدون گوشت): هشت‌صدم دیه کامل.

گوشت و استخوان‌بندی کامل (قبل از دمیده شدن روح): یک‌دهم دیه کامل.

پس از دمیده شدن روح:

اگر جنین پسر باشد، دیه انسان کامل.

اگر دختر باشد، نصف دیه.

در صورت شک در جنسیت، سه‌چهارم دیه کامل.

این قوانین به وضوح نشان می‌دهد که میزان دیه بستگی به مرحله رشد جنین دارد

مجازات سقط جنین غیرقانونی

اگر جنین به‌صورت عمد و بدون مجوز قانونی سقط شود، مجازات آن پرداخت دیه است. قانون مجازات اسلامی در ماده ۷۱۶ میزان دیه را بر اساس مرحله‌ای که جنین در آن قرار دارد، تعیین کرده است:

نطفه: دوصدم دیه کامل.

عَلَقَه (خون بسته شده): چهارصدم دیه کامل.

مُضغه (پاره گوشت): شش‌صدم دیه کامل.

استخوان (بدون گوشت): هشت‌صدم دیه کامل.

گوشت و استخوان‌بندی کامل (قبل از دمیده شدن روح): یک‌دهم دیه کامل.

پس از دمیده شدن روح:

اگر جنین پسر باشد، دیه انسان کامل.

اگر دختر باشد، نصف دیه.

در صورت شک در جنسیت، سه‌چهارم دیه کامل.

این قوانین به وضوح نشان می‌دهد که میزان دیه بستگی به مرحله رشد جنین دارد.

مجازات سقط جنین توسط مادر

بر اساس توضیحات ارائه‌شده، در قانون مجازات اسلامی برای مادر هیچ مجازات حبس یا جریمه‌ای در نظر گرفته نشده است. حتی اگر سقط جنین به‌صورت غیرقانونی انجام شود، مادر مجازات نخواهد شد و دیه نیز باید توسط فردی که اقدام به سقط کرده است، پرداخت شود.

موارد مجاز سقط جنین

قانون در برخی شرایط اجازه سقط جنین را صادر می‌کند. این موارد شامل حالاتی است که ادامه بارداری برای مادر خطرناک باشد یا سلامتی او را تهدید کند، یا جنین دارای ناهنجاری‌هایی باشد که قادر به زندگی طبیعی نیست. به این نوع سقط، سقط درمانی گفته می‌شود و برای انجام آن باید شرایط زیر رعایت شود:

بیماری جنین: جنین باید دارای ناهنجاری یا عقب‌افتادگی باشد که به مادر فشار وارد کند یا او را دچار مشکل نماید، یا اینکه مادر به‌طور جدی بیمار باشد و جان او در خطر باشد. تشخیص این موارد بر عهده سه پزشک متخصص و معتبر و با تأیید پزشکی قانونی است.

عدم دمیده شدن روح: هنوز باید در جنین روح دمیده نشده باشد، یعنی تا چهار ماهگی، که این مورد با سونوگرافی‌های معتبر قابل تشخیص است.

رضایت مادر: زن باردار باید در پزشکی قانونی حاضر شود و رضایت خود را برای سقط درمانی اعلام کند. لازم به ذکر است که حضور پدر برای اعطای مجوز سقط درمانی ضروری نیست.

جرم سقط جنین بدون اجازه شوهر

در کشور ما، سقط جنین از نظر شرعی و قانونی حرام است و تمامی مراجع تقلید بر این موضوع تأکید دارند. هر فردی که اقدام به سقط جنین کند، قطعاً به مجازات محکوم خواهد شد، مگر اینکه بتواند با ارائه شرایط خاص پزشکی از دادگاه مجوز لازم را دریافت کند.

در غیر این صورت، طبق قانون اساسی و مطابق با ماده‌های ۴۸۷ تا ۴۹۳ و همچنین ماده‌های ۶۲۳ تا ۶۲۴، اگر سقط جنین توسط مادر و بدون اجازه شوهر انجام شود، مادر به پرداخت دیه جنین و همچنین حبس محکوم خواهد شد.

مجازات سقط جنین توسط پدر

اگر پدر نوزاد همسر خود را به سقط جنین وادار کند، برای او مجازات‌های سنگین‌تری در نظر گرفته خواهد شد. در صورتی که قاضی تصمیم بگیرد مجازات پرداخت دیه را برای سقط جنین تعیین کند، پدر موظف است دیه جنین را به مادر پرداخت کند.

اگر جنین به علت ضربه یا حادثه‌ای مانند کتک زدن پدر از بین برود و این موضوع توسط پزشکی قانونی تأیید شود، دادگاه می‌تواند مجازات‌هایی از جمله زندان را برای پدر در نظر بگیرد.

حکم سقط جنین با رضایت شوهر

یکی از سوالات متداول کاربران وبسایت دادگستران این است که حکم سقط جنین با رضایت شوهر چیست. باید گفت که از نظر شرعی و طبق نظر بسیاری از علما، سقط جنین حتی با رضایت شوهر نیز جایز نیست، مگر اینکه خطر جدی متوجه زن باشد.

از نظر قانونی، اگر شرایط لازم برای سقط جنین فراهم نباشد، این عمل جرم محسوب می‌شود.

در مورد فرزندان حاصل از ازدواج سفید، این فرزندان به دلیل عدم همکاری و پذیرش زن و مرد، از بسیاری از حقوق از جمله شناسنامه محروم می‌شوند. با دریافت گواهی پزشکی، می‌توانید اقدام به سقط جنین نمایید.

سقط جنین تا چند ماهگی گناه ندارد

از نظر شرعی، تا قبل از ۴ ماهگی، در صورت وجود شرایط پزشکی و خطر برای سلامتی مادر، سقط جنین گناه محسوب نمی‌شود. از نظر قانونی نیز تا قبل از ۴ ماهگی مشخص می‌شود که آیا جنین سالم است و آیا تولد آن می‌تواند برای مادر خطرآفرین باشد یا خیر.

دیه جنین در اسلام

یکی دیگر از سوالات پرتکرار کاربران درباره دیه جنین و حکم آن در اسلام است. به عنوان مثال، دیه سقط جنین یک ماهه یا دو ماهه چقدر است و حکم دیه سقط جنین چهار ماه به چه صورت می‌باشد. موارد زیر به اطلاع شما می‌رسد:

طبق قانون، دیه جنین به صورت زیر است:

تا دو هفتگی: ۱۲ میلیون تومان

تا چهار هفتگی: ۲۴ میلیون تومان

تا هشت هفتگی: ۳۶ میلیون تومان

تا ۱۲ هفتگی: ۴۸ میلیون تومان

تا ۱۶ هفتگی: برای جنین پسر ۶۰۰ میلیون تومان و برای جنین دختر ۳۰۰ میلیون تومان

اگر جنسیت جنین در یک سونوگرافی تا ۱۶ هفتگی مشخص شده باشد، دیه جنین ۴۵۰ میلیون تومان محاسبه می‌شود.

نکته مهم این است که در کشور ما در ماه‌های حرام، نرخ دیه دو برابر می‌شود؛ بنابراین، موارد ذکر شده در ماه‌های حرام مانند محرم و صفر باید دو برابر در نظر گرفته شوند.

قصاص برای انداختن بچه

طبق قوانین ایران، مجازات قصاص برای سقط جنین، حتی در صورت عمدی بودن جنایت، در نظر گرفته نشده است. در این موارد، مرتکب با حبس و پرداخت دیه مواجه خواهد شد. با این حال، اگر جنینی زنده متولد شود و قابلیت ادامه حیات داشته باشد، و جنایت قبل از تولد منجر به نقص یا مرگ او پس از تولد شود، یا نقص او بعد از تولد باقی بماند، قصاص ثابت است.

حکم سقط جنین قانونی (سقط درمانی)

در موارد بسیار نادر که تمامی شرایط قانونی برای سقط جنین و قانون جدید جوانی جمعیت احراز شود، نهادهای نظارتی مجوز انجام سقط قانونی را صادر می‌کنند.

اولین شرط برای انجام سقط قانونی، درخواست مادر از پزشکی قانونی است. دومین شرط لازم، احراز سن بارداری یا سن جنین است. قانون تنها در صورتی مجوز سقط درمانی را صادر می‌کند که سن جنین بیش از ۴ ماه نباشد و به عبارت فقهی، هنوز روح در کالبد او دمیده نشده باشد. همچنین، پس از ۴ ماه، سقط جنین تنها در صورتی مجاز است که عدم سقط به مرگ هر دو، جنین و مادر، منجر شود و سقط تنها راه نجات مادر باشد.

سقط قانونی در بیمارستان

بر اساس آخرین تغییرات قوانین در این حوزه، مراکز درمانی و آزمایشگاه‌های غربالگری موظف‌اند هنگام مراجعه زنان باردار، اطلاعات آن‌ها را ثبت کنند تا تعیین شود آیا جنین به دنیا خواهد آمد یا خیر. در صورتی که پس از گذشت دوره بارداری، جنین به دنیا نیاید، این افراد متهم به سقط غیرقانونی خواهند شد و حکم سقط جنین غیرقانونی درباره آن‌ها اجرا می‌شود.

پس از اجرای طرح جوانی جمعیت، حتی پزشکان نیز نمی‌توانند به‌صورت خودسرانه اقدام به سقط جنین کنند. سقط جنین به عنوان یکی از جرایم عمومی مطرح شده و نمی‌توان تنها با اتکا به نظر پزشک آن را به‌صورت قانونی انجام داد.

در هر استان، کمیسیونی تحت عنوان کمیسیون سقط قانونی تشکیل می‌شود که تمامی درخواست‌های سقط جنین در آن بررسی خواهد شد. این کمیسیون شامل یک پزشک متخصص زنان و زایمان، یک پزشک متخصص از سازمان پزشکی قانونی و یک قاضی ویژه است. وظیفه این کمیسیون بررسی ارجاعات سایر پزشکان و تعیین قانونی بودن یا نبودن آن‌هاست تا بر اساس آن، حکم سقط جنین اجرا شود.

مراحل انجام سقط جنین تنها در مراکزی امکان‌پذیر است که از سوی سازمان پزشکی قانونی تعیین شده‌اند. این مراکز فقط در صورتی می‌توانند اقدام به سقط کنند که رای کمیسیون سقط قانونی صادر شده و قاضی ویژه پرونده مجوزهای لازم را ابلاغ کرده باشد.

راه‌های اثبات سقط جنین

برای اثبات جرم سقط جنین در قانون، سه عنصر اصلی باید وجود داشته باشد: عنصر روانی، عنصر مادی و عنصر قانونی.

عنصر روانی: این عنصر به معنای آگاهی و قصد فرد مجرم است. به عبارت دیگر، اگر فردی با علم به باردار بودن زن و با نیت سقط جنین اقدام کند، این عنصر قابل اثبات است.

عنصر مادی: این عنصر به رفتارهایی اشاره دارد که منجر به وقوع جرم می‌شود. برای مثال، اقداماتی مانند ضربه زدن به زن باردار یا خوراندن داروها و موادی که باعث سقط جنین می‌شود، در این دسته قرار می‌گیرند.

عنصر قانونی: این عنصر زمانی وجود دارد که هیچ ادعای پزشکی برای سقط جنین مطرح نشده و موضوع از نظر قانونی تأیید شده باشد. در واقع، هرگاه این سه عنصر به طور همزمان وجود داشته باشند، جرم سقط جنین به‌طور کامل قابل اثبات است و می‌توان برای آن مجازات کیفری تعیین کرد.