سرقت یکی از جرایم شایع در جوامع مختلف است که نه تنها به اموال افراد آسیب می‌زند، بلکه احساس امنیت و آرامش را نیز مختل می‌کند. قوانین مربوط به سرقت به‌منظور حفظ نظم و امنیت اجتماعی و حمایت از حقوق مالکیت افراد وضع شده‌اند. این قوانین شامل تعاریف دقیق از انواع سرقت، مجازات‌های مرتبط و فرآیندهای قانونی برای رسیدگی به این جرایم هستند. در این مقاله، به بررسی قوانین سرقت خواهیم پرداخت، انواع مختلف سرقت و مجازات‌های آن‌ها را مطرح خواهیم کرد. هدف ما از این مقاله، افزایش آگاهی عمومی درباره قوانین سرقت و اهمیت رعایت آن‌ها در حفظ امنیت اجتماعی و در صورت لزوم ارتباط و مشورت با وکیل مربوطه است.

جرم سرقت ساده طبق ماده ۶۶۱ قانون مجازات اسلامی، مجازاتی از ۳ ماه و ۱ روز تا ۲ سال حبس دارد که تعیین آن به نظر دادگاه و قاضی پرونده بستگی دارد. علاوه بر این، برای این جرم، ۷۴ ضربه شلاق نیز در نظر گرفته شده است.

یکی از مهم‌ترین جرائم علیه اموال و مالکیت افراد، سرقت است. طبق ماده ۲۶۷ قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲، سرقت به معنای ربودن مالی است که متعلق به دیگری باشد. موضوع سرقت شامل مالی است که عمل ربودن نسبت به آن انجام می‌شود و حقوقی به آن تعلق دارد که تحت حمایت قانون قرار دارد. قانون‌گذار شرایط متعددی را به‌طور صریح یا ضمنی برای این موضوع تعیین کرده است، از جمله: مسروقه بودن مال یا شیء، مادی بودن و قابلیت جابجایی و تصرف مال، منقول بودن مال مسروقه، تعلق مال به غیر در زمان سرقت، و خروج مال یا شیء از تصرف متصرف و ورود آن به تصرف سارق.

برای تحقق جرم سرقت، عناصر اصلی ضروری هستند:

عنصر مادی: در جرم سرقت، عنصر مادی به شکل ربودن، به معنای جابه‌جا کردن و برداشتن مال و همچنین پنهانی بودن عمل ربایش تعریف می‌شود. بنابراین، لازمه جرم سرقت این است که سارق بدون رضایت مالک یا متصرف، به‌صورت علنی یا مخفیانه اقدام به بردن مال دیگری کند.

عنصر معنوی: این عنصر به قصد ارتکاب جرم اشاره دارد که شامل سوء نیت عام و همچنین قصد تملک به‌عنوان سوء نیت خاص است. برای تحقق جرم سرقت، وجود قصد مجرمانه و آگاهی سارق از غیر بودن مال مسروقه اهمیت دارد. بنابراین، جرم سرقت یک جرم عمومی است که همواره با سوء نیت محقق می‌شود.

انواع جرم سرقت بر اساس نوع، میزان مجازات و ماهیت آن به دو دسته کلی تقسیم می‌شود: ۱) سرقت تعزیری و ۲) سرقت حدی.

1. سرقت تعزیری

سرقتی که یکی از شرایط اختصاصی سرقت حدی را نداشته باشد، به عنوان سرقت تعزیری شناخته می‌شود. مجازات این نوع سرقت می‌تواند حبس یا شلاق باشد و هر یک از این سرقت‌های تعزیری باید در قالب مواد ۶۵۱ تا ۶۶۷ قانون مجازات اسلامی نمود پیدا کند.

سرقت تعزیری به سرقتی اطلاق می‌شود که سارق شرایط اجرای حد را ندارد و به همین دلیل قاضی یا حاکم آن را تعزیر خواهد کرد. بنابراین، هر سرقتی در صورتی که حدی بودن آن ثابت نشود، تعزیری محسوب می‌شود و به جز قواعد عمومی، شرط دیگری ندارد. سرقت تعزیری خود به دو نوع تقسیم می‌شود:

الف) سرقت تعزیری ساده:

این نوع سرقت دارای ارکان و شرایط عمومی است و هیچ‌یک از شرایط سرقت حدی یا سرقت مشدد را ندارد.

ب) سرقت تعزیری مشدد:

این نوع سرقت شامل هرگونه سرقتی است که با یک یا چند عامل تشدید مجازات همراه باشد و مجازات آن شدیدتر از مجازات سرقت ساده باشد. شرایط تشدید مجازات نیز در قانون مشخص شده است.

عوامل تشدید مجازات که در مواد ۶۵۱ تا ۶۶۰ قانون مجازات اسلامی بیان شده‌اند، شامل مواردی مانند: سرقت در شب، تعدد سارقان، سرقت مسلحانه، بالا رفتن از دیوار، شکستن حرز، استفاده از عنوان با لباس مستخدم دولت، مامور دولتی قلمداد کردن، بکاربردن کلید ساختگی، سرقت از محل مسکونی، سرقت همراه با آزار یا تهدید و غیره می‌باشند.

عنصر قانونی: این عنصر به اصل قانونی بودن جرم و مجازات‌ها مربوط می‌شود و به این معناست که باید قانون‌گذار موضوعی را جرم بداند تا بتوان مرتکب را مجازات کرد. در غیاب عنصر قانونی، نمی‌توان مرتکب فعل را مجازات نمود.

انواع سرقت

سرقت بر حسب نوع، میزان مجازات و ماهیت آن به دو دسته اصلی تقسیم می‌شود:

دسته اول: سرقت حدی

دسته دوم: سرقت‌های تعزیری

سرقت حدی

طبق ماده ۱۹۷ قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۷۰، «سرقت عبارت است از ربودن مال دیگری به‌طور پنهانی.» این تعریف شامل چهار عنصر «ربودن»، «مال»، «دیگری» و «به‌طور پنهانی» است. سرقت حدی به دو صورت انجام می‌شود:

سرقت با شرایط خاص

راهزنی

سرقت با شرایط خاص:

برای اینکه سرقت مستوجب حد باشد، باید شرایط زیر رعایت شود:

مخفیانه بودن: سرقت باید به‌گونه‌ای انجام شود که صاحب مال متوجه آن نشود. بنابراین، اگر صاحب مال از سرقت آگاه باشد، مستوجب مجازات حد نخواهد بود.

خارج کردن مال از حرز: مال باید به‌وسیله سارق یا با همکاری او از حرز خارج شود. حرز به محلی اطلاق می‌شود که مال در آن نگهداری می‌شود و بدون هتک حرز نمی‌توان به مال دست یافت.

عدم وقوع در سال قحطی: سرقت در سال قحطی مستوجب حد نخواهد بود. قحطی به فقدان ارزاق عمومی در سال ارتکاب جرم اشاره دارد. اگر فردی به دلیل تأمین معاش خود یا خانواده‌اش مرتکب سرقت شود، مستوجب حد نیست.

راهزنی:

راهزنی یکی دیگر از انواع سرقت مستوجب حد است که مجازات آن جرم محاربه محسوب می‌شود. طبق ماده ۲۸۱ قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲، راهزنان و سارقان مسلح که امنیت مردم را به خطر می‌اندازند، محارب شناخته می‌شوند. راهزنی به معنای گرفتن اموال مسافران و عابران به‌صورت غافلگیرانه و با تهاجم مسلحانه است.

سرقت‌های تعزیری

سرقت‌های تعزیری به سرقت‌هایی اطلاق می‌شود که سارق شرایط اجرای حد را ندارد و به همین دلیل، قاضی یا حاکم آن را تعزیر خواهد کرد. بنابراین، هر سرقتی تعزیری است مگر اینکه حدی بودن آن ثابت شود.

انواع سرقت‌های تعزیری

۱. سرقت مقرون به آزار

آزار در این نوع سرقت شامل هر نوع آزار جسمی و روحی است، از جمله بستن دهان مال باخته. این آزار باید در حین سرقت و به‌منظور تسهیل آن انجام شود. مجازات این نوع سرقت طبق ماده ۶۵۲ قانون مجازات اسلامی به شرح زیر است: «هرگاه سرقت مقرون به آزار باشد یا سارق مسلح باشد، به حبس از سه ماه تا ده سال و شلاق تا ۷۴ ضربه محکوم می‌شود. اگر جرحی نیز واقع شده باشد، علاوه بر مجازات جرح، به حداکثر مجازات مذکور در این ماده محکوم خواهد شد.»

۲. سرقت مسلحانه گروهی در شب

شرایط تحقق این جرم شامل وقوع سرقت در شب، تعدد مرتکبین (دو نفر یا بیشتر) و مسلح بودن حداقل یک نفر از سارقین است. سلاح می‌تواند آشکار یا مخفی، گرم یا سرد، پر یا خالی، و مجاز یا غیرمجاز باشد. صرف حمل سلاح، حتی اگر استفاده نشود، کافی است. همچنین، مسلح شدن سارق با وسایل موجود در صحنه سرقت نیز مشمول این مقرره می‌شود. مجازات این نوع سرقت طبق ماده ۶۵۴ قانون مجازات اسلامی به این صورت است: «هرگاه سرقت در شب واقع شود و سارقین دو نفر یا بیشتر باشند و حداقل یک نفر از آنها حامل سلاح باشد، جزای مرتکب یا مرتکبان حبس از پنج تا پانزده سال و شلاق تا ۷۴ ضربه خواهد بود.»

۳. سرقت مقرون به ۵ شرط مشدده

این نوع سرقت در ماده ۶۵۱ قانون مجازات اسلامی تشریح شده است. اگر سرقت دارای شرایط حد نباشد اما شامل شرایط زیر باشد، مرتکب به حبس تعزیری از پنج تا بیست سال و تا ۷۴ ضربه شلاق محکوم می‌شود. این شرایط شامل وقوع سرقت در شب، تعدد سارقین (دو نفر یا بیشتر) و حمل سلاح توسط یکی یا چند نفر از سارقین است.

۴. راهزنی

شرایط راهزنی مستوجب تعزیر شامل عدم لزوم مسلح بودن راهزن است. اگر راهزن مسلح باشد، جرم او مستوجب حد محاربه خواهد بود. مکان وقوع جرم باید در راه‌ها و شوارع باشد. طبق ماده ۶۵۳ قانون مجازات اسلامی: «هرکس در راه‌ها و شوارع به نحوی مرتکب راهزنی شود، به حبس از سه تا پانزده سال و شلاق تا ۷۴ ضربه محکوم می‌شود.»

۵. کیف‌زنی یا جیب‌بری

طبق ماده ۶۵۷ قانون مجازات اسلامی: «هر کس مرتکب ربودن مال دیگری از طریق کیف‌زنی، جیب‌بری و امثال آن شود، به حبس از یک تا پنج سال و تا ۷۴ ضربه شلاق محکوم خواهد شد.» در قانون جدید، مجازات حبس تعزیری برای این جرم کاهش یافته و به شش ماه تا دو سال و نیم حبس تبدیل شده است، اما شلاق و جزای نقدی بدون تغییر باقی مانده‌اند.

۶. سرقت وسایل و متعلقات مربوط به تأسیسات عمومی

طبق ماده ۶۵۹ قانون مجازات اسلامی: «هر کس وسایل و متعلقات مربوط به تأسیسات عمومی که به هزینه دولت یا با سرمایه دولت یا سرمایه مشترک دولت و بخش غیر دولتی یا به وسیله نهادها و سازمان‌های عمومی غیر دولتی یا مؤسسات خیریه ایجاد یا نصب شده‌اند، مانند تأسیسات آب و برق و گاز را سرقت کند، به حبس از یک تا پنج سال محکوم می‌شود. اگر مرتکب از کارکنان سازمان‌های مربوطه باشد، به حداکثر مجازات مقرر محکوم خواهد شد.»

مجازات سرقت تعزیری به سه دسته تقسیم می‌شود:

سرقت ساده

سرقت مخل نظم

سرقت مشدد

الف) سرقت ساده:

این نوع سرقت طبق ماده ۶۶۱ قانون مجازات اسلامی، سرقتی است که دارای ارکان و شرایط عمومی است و هیچ‌یک از شرایط سرقت حدی یا سرقت مشدد را ندارد. سرقت موضوع ماده ۶۶۵ که کمترین مجازات را دارد، سرقت ساده محسوب می‌شود.

ب) سرقت مخل نظم:

طبق ماده ۲۷۶ قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲، سرقت مخل نظم به سرقتی اطلاق می‌شود که فاقد شرایط اجرای حد باشد و موجب اخلال در نظم و خوف از تجری مرتکب یا دیگران شود. این نوع سرقت حتی اگر شاکی نداشته باشد یا شاکی گذشت کند، مستوجب حبس تعزیری از یک تا پنج سال خواهد بود.

ج) سرقت مشدد:

سرقت مشدد به هرگونه سرقتی اطلاق می‌شود که همراه با یک یا چند عامل تشدید مجازات باشد و مجازات آن شدیدتر از مجازات سرقت ساده باشد. این عوامل تشدید مجازات در مواد ۶۵۱ تا ۶۶۰ قانون مجازات اسلامی مشخص شده‌اند و شامل مواردی مانند سرقت در شب، تعدد سارقان، سرقت مسلحانه، بالا رفتن از دیوار، شکستن حرز، استفاده از عنوان با لباس مستخدم دولت، و سرقت از محل‌های عمومی و مسکونی می‌باشد.

جرم سرقت حدی

تعریف و شرایط سرقت حدی:

طبق ماده ۲۶۸ قانون مجازات اسلامی، سرقت حدی در صورتی محقق می‌شود که تمامی شرایط زیر رعایت شود:

مال مسروقه دارای ارزش شرعی باشد.

مال مسروق در حرز قرار داشته باشد: حرز به محلی اطلاق می‌شود که برای حفاظت از مال در برابر دستبرد طراحی شده است، مانند نگهداری پول در گاوصندوق.

سارق هتک حرز کند: یعنی سارق باید به نحوی حرز را بشکند یا تخریب کند.

سارق مال را از حرز خارج کند.

هتک حرز و سرقت باید به‌صورت مخفیانه انجام شود.

ارزش مال مسروق در زمان خروج از حرز باید معادل چهار و نیم نخود طلای مسکوک باشد.

مال مسروق نباید از اموال دولتی، عمومی، وقف عام یا وقف بر جهات عامه باشد.

سرقت نباید در زمان قحطی صورت گیرد.

صاحب مال باید از سارق نزد مرجع قضایی شکایت کند.

صاحب مال قبل از اثبات سرقت، سارق را نبخشد.

مال مسروق قبل از اثبات سرقت تحت ید مالک قرار نگیرد.

مال مسروق قبل از اثبات جرم به ملکیت سارق در نیاید.

مال مسروق نباید از اموال سرقت شده یا مغضوب باشد.

مجازات سرقت حدی

مجازات سرقت حدی طبق ماده ۲۷۸ قانون مجازات اسلامی به شرح زیر است:

مرتبه اول: قطع چهار انگشت دست راست سارق از انتهای آن، به‌گونه‌ای که انگشت شست و کف دست باقی بماند.

مرتبه دوم: قطع پای چپ سارق از پایین برآمدگی، به‌نحوی که نصف قدم و مقداری از محل مسح باقی بماند.

مرتبه سوم: حبس ابد.

مرتبه چهارم: اعدام، حتی اگر سرقت در زندان صورت گیرد.

تبصره: اگر سارق فاقد عضو مربوط به قطع باشد، بسته به مورد، مشمول یکی از سرقت‌های تعزیری خواهد شد.

ادله اثبات دعوی در جرم سرقت

اقرار: اقرار به جرم یکی از مهم‌ترین راه‌های اثبات آن است. اگر متهم در دادگاه به سرقت اقرار کند، جرم ثابت شده و مجازات برای او تعیین می‌شود.

شهادت: سرقت می‌تواند با شهادت شاهدان نیز اثبات شود. شاهد باید ناظر وقوع جرم باشد و اطلاعات دقیقی درباره لحظه وقوع جرم ارائه دهد. برای اثبات جرم سرقت، به دو مرد عادل به‌عنوان شاهد نیاز است. این شاهدان باید شرایط قانونی لازم را داشته باشند، از جمله عاقل و بالغ بودن.

تفاوت سرقت و زورگیری

تعریف زورگیری:

زورگیری در عرف به معنای ربودن مال دیگران با استفاده از خشونت است. در قانون مجازات اسلامی، عنوان مجرمانه‌ای به‌نام زورگیری وجود ندارد و این مفهوم فاقد یک قانون مستقل است. در نظام حقوقی، این اصطلاح ممکن است به معنای سرقت به عنف تعبیر شود.

تفاوت‌ها:

فرق اصلی بین سرقت و زورگیری در این است که در سرقت، سارق خود به‌تنهایی اقدام به برداشتن مال دیگری می‌کند. اما در زورگیری، زورگیر با اعمال خشونت، فرد دیگر را مجبور می‌کند که بدون رضایت، مال خود را به او تقدیم کند.

مجازات سرقت از محل کار

طبق ماده ۶۵۶ قانون مجازات اسلامی، اگر سارق مستخدم باشد و مال کارفرمای خود را بدزدد، یا در منزل دیگری که به همراه کارفرما رفته، به‌عنوان شاگرد یا کارگر سرقت کند، یا در محلی که معمولاً محل کار اوست (مانند کارگاه یا دکان) سرقت نماید، به حبس از ۶ ماه تا ۳ سال و تا ۷۴ ضربه شلاق محکوم می‌شود.

تغییرات قانونی:

بر اساس قانون جدید کاهش مجازات مصوب ۱۳۹۹، مجازات این جرم کاهش یافته و به حبس از ۳ ماه تا یک سال و نیم محدود شده است.

مجازات سرقت اموال دولتی

طبق ماده ۵۴۴ قانون مجازات اسلامی، اگر بخشی یا کل اوراق، دفاتر، اسناد یا مطالبی که در دفاتر دولتی ثبت شده یا در اماکن دولتی یا نزد افرادی که مأمور حفظ آن‌ها هستند، ربوده، تخریب یا بر خلاف مقررات معدوم شود، دفتردار، مباشر ثبت و ضبط و سایر اشخاصی که به واسطه اهمال آن‌ها جرم واقع شده، به حبس از ۶ ماه تا ۲ سال محکوم خواهند شد.

طبق ماده ۶۵۹ قانون مجازات اسلامی، هرکس وسایل و متعلقات مربوط به تأسیسات عمومی که به هزینه دولت یا سرمایه دولت ایجاد و نصب شده، مانند تأسیسات آب، برق و گاز را سرقت کند، به حبس از ۱ تا ۵ سال محکوم می‌شود.

مجازات سرقت لوازم منزل

سرقت از منازل بسته به نوع آن ممکن است حدی یا تعزیری باشد که تشخیص آن با قاضی است.

سرقت حدی:

مطابق ماده ۶۵۱ قانون مجازات اسلامی، اگر سرقت از منازل تمام پنج شرط زیر را داشته باشد، مجازات آن از ۵ تا ۲۵ سال حبس و تا ۷۴ ضربه شلاق خواهد بود:

سرقت در شب انجام شود.

سارقین دو نفر یا بیشتر باشند.

یکی یا چند نفر از آن‌ها حامل سلاح ظاهر یا مخفی باشند.

سارقین از دیوار بالا رفته، حرز را شکسته باشند یا خود را به‌عنوان مستخدم دولت معرفی کرده باشند.

سارقین در حین سرقت کسی را آزار یا تهدید کنند.